ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΦΑΛΗΡΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ: Οχι μόνο Πιάνο…

Οι πολιτικές ανάδειξης της αστικής αξίας και της ταυτότητας του θαλάσσιου μετώπου μικρών και μεγάλων πόλεων συνιστά πλέον τον φέροντα άξονα κάθε προσέγγισης «αστικής αναγέννησης» και κάθε προσπάθειας σχεδιασμού και κριτικής θεώρησης της τύχης των πόλεων σε ένα περιβάλλον ολοένα περισσότερο ενταγμένο στην συζήτηση περί αειφορίας. Η διεθνής εμπειρία καταχωρεί πλέον το θαλάσσιο μέτωπο σαν τόπο κύριας ανάπτυξης των δημόσιων πολιτικών, σαν μοναδική ευκαιρία αναμέτρησης με τις νεωτερικές συνθήκες μετασχηματισμού της πόλης και σαν το πλέον καινοτομικό εργαλείο σε επίπεδο ρυθμιστικού και πολεοδομικού σχεδίου και αστικού σχεδιασμού. Το σχέδιο του θαλάσσιου μετώπου των αστικών κέντρων, μικρών και μεγάλων, αποτελεί σήμερα το επίκεντρο του μετασχηματισμού των πόλεων και το ζωτικότερο στοιχείο αναζωογόνησης των εξασθενημένων πλέον ιστών τους, κάτω από το μοτό και σύνθημα της οικολογίας της «δημιουργικής πόλης».

Στη χώρα μας, αντίθετα, το θαλάσσιο μέτωπο πόλεων και οικισμών στάθηκε διαχρονικά «οικόπεδο» και αποκλειστικό πεδίο κατάθεσης των θολότερων «αναπτυξιακών» εφιαλτών «μικρών» και «μεγάλων» πολιτικών και τοπικών αυτοδιοικήσεων κάθε πολιτικής απόχρωσης. Και η μακροχρόνια περιπέτεια του πολύπαθου φαληρικού όρμου είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα.

Από τις επιχώσεις της επταετίας και τον μετέπειτα αποκλεισμό της πόλης από την θάλασσα μέσω της κατασκευής της δέσμης των παραλιακών λεωφόρων, το παραλιακό μέτωπο του φαληρικού όρμου κατέληξε μέρος του φιάσκου της ολυμπιακής «ανάπτυξης» και της εταιρείας Ολυμπιακά Ακίνητα, στην αλλαγή χρήσεων γης με ένα «πλούσιο» συντελεστή δόμησης - με τον νόμο του 2005 - και στην τελική του παραχώρηση σε αμφίβολα σχέδια οικονομικής εκμετάλλευσης με την μορφή των συνήθων «οικολογικών» πάρκων κατάφορτων εγκαταστάσεων, γηπέδων, αναψυκτηρίων, πάργκινγκ κ.λ.π. Και ας επανέρχονταν περιοδικά ο Μιχάλης Δεκλερής στην ουσία της προβληματικής του όρμου, χαρακτηριστικά καταγεγραμμένη σε μία από τις τελευταίες του γνωμοδοτήσεις με τίτλο «Η αποκατάστασις και βιώσιμη διαχείρισις του ιστορικού Φαληρικού Όρμου»: «…το πρόβλημα εγεννήθη μεν προ πολλών δεκαετιών, επεδεινώθη κατά την εποχήν της αγρίας αναπτύξεως (δεκαετίες '60 και 70), προσέλαβεν νέαν διάστασιν μετά την ισχύν του αρθ.24 του Συντάγματος του 1975, επεδεινώθη και πάλιν με την κατασκευήν Ολυμπιακών Έργων, διό να δεχθεί το τελικόν πλήγμα με το ειρημένον Σχέδιον ριζικής αναπλάσεως του Φαληρικού Όρμου… Ο Φαληρικός Όρμος ουσιαστικώς έχει καταστραφεί και η νυν διαφημιζόμενη ανάπλασίς του δεν είναι άλλο τι ειμή η τελευταία απόπειρα νομιμοποιήσεως και παγιώσεως των αυθαιρέτων τεχνικών έργων επί του Φαληρικού Όρμου, δηλ. των έργων εκείνων τα οποία αντιστρατεύονται των βιωσιμότητα του, ακριβώς διότι αντιβαίνουν εις θεμελιώδεις κανόνες διαχειρίσεως των παρακτίων φυσικών οικοσυστημάτων… Ο Φαληρικός Όρμος πρέπει να αποκατασταθεί, όχι να αναπλασθεί…»

Η σημερινή κυβέρνηση επανέρχεται στην ιδέα της «ανάπλασης» σε πάρκο, αυτή την φορά όλου του θαλάσσιου μετώπου του φαληρικού όρμου, μέσω μιας από τις στιβαρότερες υπογραφές του διεθνούς αρχιτεκτονικού στερεώματος όπως εκείνη του ιταλού Ρέντζο Πιάνο. 1.000 στρέμματα, ανακοινώνει, από το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας έως το κλειστό Tae Kwon Do και τα 245 στρέμματα του παλαιού ιπποδρόμου στα οποία θα ανεγερθεί το κτίριο της Λυρικής Σκηνής  σχεδιασμένης από τον ίδιο αρχιτέκτονα.

Μολονότι σχεδιαστικά και «οικολογικά» υπεραισιόδοξη, η συνοπτική περιγραφή της πρότασης Πιάνο που δόθηκε στην δημοσιότητα δεν αφήνει περιθώρια ουσιαστικής εκτίμησης. Από την προτεινόμενη επίλυση των προβλημάτων έλλειψης υδραυλικών έργων και τον «υποβιβασμό» του μεγαλύτερου μέρους της λεωφόρου Ποσειδώνος, έως την περιγραφή της διαμόρφωσης όλης της περιοχής σε ενιαίο πάρκο, την διείσδυση του στους γειτονικούς δήμους για μια ουσιαστική σύνδεση της πόλης με την θάλασσα και την άρδευση από την επανάχρηση των επεξεργασμένων λυμάτων της Ψυτάλλειας, η πρόταση δεν παρέχει στοιχεία στα ουσιώδη ερωτήματα που θέτονται βασανιστικά εδώ και χρόνια. Θα επανακτήσει τον ιστορικό της χαρακτήρα η περιοχή; Ποιο το ιδιοκτησιακό της καθεστώς; Ποια η «οικολογική» της διάσταση; Η συγκοινωνιακή της εξυπηρέτηση;

Αναμένοντας την δημοσιοποίηση τελικού προγράμματος και σχεδίων, η Θεματική Ομάδα Οικολογίας Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος των Οικολόγων Πράσινων υπενθυμίζει και επισημαίνει ότι, πάνω απ’όλα, απαιτείται:

1. Η ένταξη της περιοχής στα διοικητικά όρια των παράκτιων δήμων, η κήρυξή της σε δημόσιο χώρο και η ταυτόχρονη αφαίρεση της διαχείρισης της από την «Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε.».

2. Η επανάκτηση του ιστορικού, φυσικού, χαρακτήρα της περιοχής - αυτόν του παραλιακού, αττικού, οικοσυστήματος όσμωσης της πόλης με τον Αργοσαρωνικό – στα πλαίσια μίας έντεχνης ερμηνείας του όρου «αποκατάσταση» της έκθεσης Δεκλερή και με εργαλεία τον αστικό σχεδιασμό και τον σχεδιασμό τοπίου μεγάλης κλίμακας.

3. Η ουσιαστική πραγμάτωση της Β’ φάσης των ολυμπιακών έργων, του νόμου του 2002 - πλήρης υπογειοποίηση της δέσμης των παραλιακών λεωφόρων, ολοκλήρωση των αντιπλημμυρικών έργων κ.λ.π.

4. Η δημιουργία όχι απλώς «πάρκου» αλλά ενός γνήσια «οικολογικού δικτύου», μεσογειακού-αττικού τύπου - μεταξύ του παραλιακού μετώπου και της πόλης, σε αισθητό βάθος - βιότοπων, υγρότοπων, διαδρομών και πολιτισμικής ανάτασης, με ελάχιστους βοηθητικούς χώρους, ως επί το πλείστον υπόσκαφους, εν μέρει αναπαράγοντος μνήμες του Φαληρικού Όρμου έτσι όπως ήταν πριν από την καταστροφή του. Από αυτή την οπτική γωνία, η όλη επιχωματωμένη και τσιμεντοποιημένη έκταση του όρμου οφείλει να θρυμματιστεί και να μετασχηματιστεί σε ένα «οικολογικό δίκτυο» - πάρκο - μεγάλης κλίμακας, τα οποία διεισδύει σε ικανό βάθος στην πόλη και εσωκλείει, εν είδη νησίδων, όποια από τα υπάρχοντα ολυμπιακά έργα κριθούν διατηρητέα

Ο Ρέντζο Πιάνο  είναι σίγουρα ένας από τους ποιοτικότερους σύγχρονους εκπροσώπους της αρχιτεκτονικής σπουδής. Πιστεύουμε όμως ότι θα έπρεπε να είχε προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το συγκεκριμένο έργο αφού πρώτα καθορίζονταν με δημόσιο διάλογο οι βασικές του κατευθύνσεις.

Σε κάθε περίπτωση, καμιά μεγάλη υπογραφή δεν αρκεί, εάν το πρόγραμμα της επέμβασης και οι κυβερνητικές «αναζητήσεις» δεν στοχεύουν στην εκ βάθρων αποκατάσταση του Φαληρικού Όρμου στα χνάρια της ανεύρεσης της χαμένης οικολογικής και πολιτιστικής του ταυτότητας, έτσι όπως σφράγισε, ιστορικά, την σχέση της θάλασσας με την πόλη. Όχι μόνο Πιάνο λοιπόν…

Θεματική Ομάδα Οικολογίας Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος Οικολόγων Πράσινων